βιογραφία
σπύρος παπαλουκάς
1892-1957
Εγεννήθη στην Δεσφίνα της Παρνασσίδος πλησίον των Δελφών. Απεφοίτησε από την Ανωτάτην Σχολήν Καλών Τεχνών του Ε.Μ. Πολυτεχνείου τυχών κατά τα έτη της φοιτήσεως του έξι πρώτων βραβείων. Συνέχισε τας σπουδάς του εις το Παρίσι, όπου φοίτησε εκεί στας ακαδημίας Julian, Grande Chaumière και άλλας ελευθέρας σχολάς. Κατά την εκεί παραμονήν του έλαβεν μέρος στις εκθέσεις και ανέλαβεν διαφόρους διακοσμητικάς εργασίας. Μετεκλήθη και μετείσχεν σε όλην την Μικρασιατικήν Εκστρατείαν ως πολεμικός ζωγράφος, εξέθεσε δε την εργασίαν του στην μεγάλη Πολεμικήν Έκθεσιν του Ζαππείου του 1922.
Εργάσθηκε συστηματικά επάνω στο ελληνικό τοπίο στην Αττική, στην Αίγινα, στον Παρνασσό, στο Άγιον Όρος, στη Μυτιλήνη και εξέθεσε αυτήν την εργασίαν του στην Θεσσαλονίκη στα 1924. Συνέχισε δε την εργασίαν του αυτήν στην Αττική και Σαλαμίνα. Με την εργασίαν του αυτήν μετέσχεν σε ομαδικάς εκθεσεις του Συνδέσμου Ελλήνων Καλλιτεχνών της Ομάδος Τέχνης, της Στάθμης, εις όλας τας Πανελληνίους καθώς και εις το εξωτερικόν (Γαλλίαν, Λονδίνον, Σουηδίαν, Ρώμην, Γιουκοσλαβίαν, Αίγυπτον, Καναδά κλπ.), όπου ευφήμως ομίλησε διά το έργον του η διεθνής και εντόπιος κριτική.
Κατά την παραμονήν του εις Ελλάδα εξετέλεσε μεγάλας διακοσμητικάς εργασίας, όπως η διακόσμησις και εικονογράφησις της Μητροπόλεως Αμφίσσης, του Μουσείου Ηρακλείου Κρήτης, της εκκλησίας Σχολείου Νομικού, Μεγάλου Σπηλαίου, σχολικών κτιρίων και οικοδομών. Διετέλεσε σκηνογράφος του Εθνικού Θεάτρου κατά την εποχήν του Φώτου Πολίτη καθώς και του Θεάτρου Κοτοπούλη.
Ως καθηγητής Ελευθέρου Σχεδίου εδίδαξεν επί μακρά έτη εις την Βιοτεχνικήν Σχολήν, την Σιβιτανίδειον, και την Αρχιτεκτονικήν Σχολήν του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου.
Από το 1939 διατελεί Διευθυντής της Δημοτικής Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων.
σπύρος παπαλουκάς
χρονολόγιο
1892
Γεννιέται στη Δεσφίνα Παρνασσίδας. Γονείς του ο Χαράλαμπος και η Ασημίνα Παπαλουκά, το γένος Πυροβόλου.
Ο καπετάνιος πατέρας του πεθαίνει πολύ νωρίς αφήνοντας τον καλλιτέχνη ορφανό σε ηλικία έξι ετών.
1900-06
Φοιτά στο δημοτικό σχολείο του χωριού του και παίρνει τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής από τον συμπατριώτη και γαμπρό του Νικόλαο Παπακωνσταντίνου, ο οποίος διέγνωσε πολύ έγκαιρα την καλλιτεχνική του φλόγα.
1907
Πρωτοέρχεται στην Αθήνα και προσλαμβάνεται υπάλληλος σε χρωματοπωλείο στον Πειραιά.
1908
Παίρνει απολυτήριο σχολαρχείου στο Χρισσό Φωκίδας.
1909
Εκτελεί την πρώτη του παραγγελία, τον «Μεγάλο Αρχιερέα», και κατόπιν ολόκληρο το τέμπλο της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου στη Δεσφίνα.
1909-16
Φοιτά στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και κατά τη διάρκεια των σπουδών του κερδίζει επτά πρώτα βραβεία.
1917-21
Συνεχίζει τις σπουδές του στο Παρίσι στις Σχολές Grande Chaumière και Ecole Julian.
1909
Εκτελεί την πρώτη του παραγγελία, τον «Μεγάλο Αρχιερέα», και κατόπιν ολόκληρο το τέμπλο της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου στη Δεσφίνα.
Μετέχει σε πολλές καλλιτεχνικές εκθέσεις και εκτελεί τη διακόσμηση ιδιωτικής έπαυλης στις Βερσαλλίες.
1921-22
Παίρνει μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία ως πολεμικός ζωγράφος, μαζί με τον Περικλή Βυζάντιο και τον Παύλο Ροδοκανάκη.
Με τα έργα που δημιουργούν κατά την πορεία τους στο μέτωπο, το Υπουργείο Στρατιάς Μικράς Ασίας οργανώνει μεγάλη πολεμική έκθεση στο Ζάππειο Μέγαρο. Οι κριτικές του Φώτου Πολίτη και του Ζαχαρία Παπαντωνίου για τα έργα του Σπύρου Παπαλουκά είναι διθυραμβικές, και το Υπουργείο αποφασίζει τη μεταφορά της έκθεσης στη Σμύρνη, μολονότι διαφαίνεται ήδη η τραγική κατάληξη της εκστρατείας. Από την απόφαση αυτή ο καλλιτέχνης θα υποστεί βαρύτατο πλήγμα, αφού 500 έργα του καίγονται στο τρένο που τα μεταφέρει στη Σμύρνη τις μέρες της καταστροφής της.
1923
Βαθιά απογοητευμένος από τη διακοπή των σπουδών του και την απώλεια των έργων του αποσύρεται στην Αίγινα, όπου επιδίδεται στη μελέτη του ελληνικού τοπίου.
Εκεί, συντροφιά με τον αχώριστο φίλο του Στρατή Δούκα, τον Δημήτρη Πικιώνη και τον Κώστα Βάρναλη, δημιουργεί την «περίοδο της Αίγινας».
1923
Εκθέτει τα έργα του στο Λύκειο Ελληνίδων, όπου την ίδια εποχή απασχολείται και η μετέπειτα σύζυγός του Όλγα Ευαγγέλου.
1923-24
Ο Στρατής Δούκας φεύγει για το Άγιον Όρος, όπου προετοιμάζει την εκεί παραμονή του Σπύρου Παπαλουκά, που τον ακολουθεί σύντομα με σκοπό να μελετήσει το αγιορείτικο τοπίο και τη βυζαντινή τέχνη.
Οι δύο φίλοι παραμένουν στη μοναστηριακή πολιτεία έναν περίπου χρόνο, και ο καλλιτέχνης, δουλεύοντας ακατάπαυστα, δημιουργεί την «περίοδο του Αγίου Όρους».
1924
Την περίοδο αυτή επιθυμεί να παρουσιάσει μόνο στη Θεσσαλονίκη και με πολύ ζήλο διοργανώνει την πρώτη ατομική του αλλά και γενικότερα την πρώτη έκθεση ζωγραφικής στη συμπρωτεύουσα.
Επιλέγει το Λευκό Πύργο, τον οποίο μετατρέπει κατάλληλα, και δημιουργεί στη Θεσσαλονίκη τον πρώτο εκθεσιακό χώρο.
1925
Ο Στρατής Δούκας προετοιμάζει και πάλι την παραμονή του καλλιτέχνη στη Μυτιλήνη, όπου ο Παπαλουκάς μένει για ένα εξάμηνο και δημιουργεί την «περίοδο της Μυτιλήνης».
Διορίζεται καθηγητής του ελεύθερου και διακοσμητικού σχεδίου στη Βιοτεχνική Σχολή.
Μελετά τα ψηφιδωτά του Οσίου Λουκά, από τα οποία εκτελεί αντίγραφα, και ταυτόχρονα ζωγραφίζει τοπία της Παρνασσίδας.
1926
Με συντροφιά τους φίλους του Στρατή Δούκα, Δημήτρη Πικιώνη και Νίκο Βέλμο πηγαίνει στη Σαλαμίνα, όπου δουλεύοντας χωρίς διακοπή δημιουργεί την «περίοδο της Σαλαμίνας».
1926-27
Ασχολείται κυρίως με σκηνογραφική δουλειά σε διάφορα θέατρα. Εκτελεί τα σκηνικά για το Βασιλικό του Παύλου Μάτεσι στο Εθνικό Θέατρο και μια σειρά ξυλογραφιών με θέμα το Αντώνιος και Κλεοπάτρα του Σαίξπηρ.
1927
Παντρεύεται την Όλγα Ευαγγέλου από το Αϊβαλί της Μικράς Ασίας.
1927-32
Μετά από πανελλήνιο διαγωνισμό, παίρνει το πρώτο βραβείο και την ανάθεση αγιογράφησης της Μητρόπολης Άμφισσας.
1928
Μετά από πρόσκληση του Άγγελου Σικελιανού, μετέχει στην προετοιμασία των Δελφικών Εορτών σε συνεργασία με τον Δημήτρη Πικιώνη.
1929-32
Κατά την περίοδο της απουσίας του στην Άμφισσα, ο καλός του φίλος και κουμπάρος Δημήτρης Πικιώνης αναλαμβάνει την ανέγερση του εργαστηρίου και του σπιτιού του στην περιοχή Κυπριάδου, στα Πατήσια.
1932-36
Εκτελεί τα σκηνικά της Ασίας του Λένορμαν στο Θέατρο Κοτοπούλη. Επιμελείται την καλλιτεχνική έκδοση των Σχολικών Κτιρίων του Τεχνικού Επιμελητηρίου. Παράλληλα διακοσμεί προσόψεις και εσωτερικά πολυκατοικιών και σχολικών κτιρίων. Μετέχει στις εκθέσεις της ομάδας Τέχνη και του Συνδέσμου Ελλήνων Καλλιτεχνών.
Μαζί με το Στρατή Δούκα, το Δημήτρη Πικιώνη, το Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα και το Σωκράτη Καραντινό, εκδίδουν το περιοδικό Το 3ο μάτι, που αποτέλεσε σταθμό στα πνευματικά και καλλιτεχνικά πράγματα του τόπου.
Διορίζεται καθηγητής των διακοσμητικών τεχνών στη Σιβιτανίδειο Σχολή.
1937-39
Το Υπουργείο Παιδείας του αναθέτει την εικονογράφηση του ναού της Σχολής Νομικού, τη διακόσμηση της Μονής Μεγάλου Σπηλαίου και του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου Κρήτης, για το οποίο πραγματοποιεί όλη την προεργασία και τις σχετικές μακέτες, αλλά δεν προλαβαίνει να εκτελέσει το έργο λόγω της κήρυξης του πολέμου.
1940
Διορίζεται καλλιτεχνικός σύμβουλος στην πολεοδομική υπηρεσία του Υπουργείου Διοικήσεως Πρωτευούσης και στις τεχνικές υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων, όπου εκτελεί πολλές διακοσμήσεις κτιρίων και συνόλων.
Από εκεί ο Δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Κοτζιάς τον αποσπά στη Δημοτική Πινακοθήκη και του αναθέτει τη διεύθυνσή της.
Ο Σπύρος Παπαλουκάς αφοσιώνεται κυριολεκτικά στο έργο της ανασυγκρότησης των συλλογών της Πινακοθήκης, της συντήρησής τους και την οργάνωση της πρώτης σημαντικής επανέκθεσής τους.
1940-44
Διορίζεται διευθυντής των θεάτρων Ούφα και Ολύμπια, συνεργάζεται με τη Μαρίκα Κοτοπούλη και εκτελεί σειρά σκηνογραφιών.
1943-51
Διδάσκει ελεύθερο σχέδιο στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου, από όπου υποχρεώνεται να παραιτηθεί.
1947
Μετέχει με 22 έργα στην πρώτη διαχρονική έκθεση που οργανώνεται από το ελληνικό κράτος στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου. Στην έκθεση αυτή, στην οποία μετέχει η πρωτοπορία της ελληνικής εικαστικής δημιουργίας, βραβεύεται ένα έργο του με τίτλο «Νεκρή φύση».
1948
Μετέχει στην Πανελλήνια Καλλιτεχνική Έκθεση και βραβεύεται με το αργυρό μετάλλιο.
1951-56
Μετέχει σε επίσημες καλλιτεχνικές διοργανώσεις που πραγματοποιεί το ελληνικό κράτος με εκθέσεις σε Αίγυπτο, Βέλγιο, Γιουγκοσλαβία, Ιταλία, Καναδά, Ολλανδία, Σουηδία, Αμερική.
1956
Εκλέγεται καθηγητής του εργαστηρίου ζωγραφικής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών.
3 Ιουνίου 1957
Ο Σπύρος Παπαλουκάς αφήνει την τελευταία του πνοή σε ηλικία 65 ετών. Η πολιτεία μετονομάζει την πλατεία που βρίσκεται μπροστά από το εργαστήρι του καλλιτέχνη σε Πλατεία Σπύρου Παπαλουκά και κηδεύεται δημοσία δαπάνη.
Σύνταξη βιογραφικού: Μίνα Παπαλουκά